Эхинококкоз (echinococcosis) – көптеген жануарлар мен адамдардың гельминтозды ауруы, цестода личинкасынан туындаған echinococcus granulosus sem. Taeniidae. Жыныстық жетілген цестода иттердің, қасқырлардың және басқа да жыртқыштардың ішектерінде паразиттік тіршілік етеді. Шошқа, қой, ешкі, ірі қара және басқа жануарлар дернәсілдік эхинококкозбен ауырады. Дернәсілдік эхинококкозбен ауырады және адам.

Этиологиясы. Echinococcus granulosus larvae-бұршақтан баланың басына дейін жететін көпіршік. Сыртта көпіршік қоршаған иесінің тінінен пайда болған тығыз қабықпен жабылған. Ішкі қабығы герминативті (ұрық). Оның бетінде асыл тұқымды капсулалар мен протосколекстер шығарылады. Көбінесе, асыл тұқымды капсулалар мен протосколекстерден басқа, сұйықтықта еркін жүзетін еншілес, немере және шөбере көпіршіктері герминативті қабықтан шығарылады.

Көпіршікте, сондай-ақ еншілес, немере және шөбере көпіршіктерінде протосколекстері бар асыл тұқымды капсулалар қалқып тұратын ашық сары, сәл опалесцентті сұйықтық бар.
Эхинококктар бауырда, өкпеде, бүйректе жиі кездеседі, бірақ басқа мүшелерге де әсер етуі мүмкін.

Жыныстық жетілген цестодтың (Echinococcus granulosus) ұзындығы 3-6 мм, 28-40 ілмекпен қаруланған сколекстен және 3-4 сегменттен тұрады. Ол жыртқыштардың аш ішектерінде локализацияланған.

Эпизоотология. Жануарлардың инфекциясы эхинококк жұмыртқасымен ластанған жем мен су арқылы жүреді. Ауылшаруашылық жануарлары арасында инвазияның негізгі таратушылары-иттер. Иттердің нәжісі бар алғашқы сегменттер инвазиядан кейін 1,5-2 айдан кейін шығарылады.

Симптомдар мен курс эхинококк көпіршіктерінің орналасуына байланысты. Бауырдың зақымдануымен ауру созылмалы түрде жүреді. Инфекциядан кейінгі алғашқы күндерде тәбеттің болмауы, перистальтиканың жоғарылауы, диарея, қозғыштықтың жоғарылауы, дене температурасының жоғарылауы (қалыптыдан 0,5-1 °C жоғары) байқалады. Содан кейін бірте-бірте ауру белгілері пайда болады, Жануарлар көбірек жатады, кенеттен қозғалыстардан аулақ болады. Аурудың ұзақ ағымымен күрт арықтау, бауырдың немесе іш қуысының мөлшерінің өсуіне байланысты іштің көлемінің ұлғаюы, іш қабырғасына басқан кезде ауырсыну, сарғаю немесе керісінше шырышты қабаттардың анемиясы байқалады. Қойлардың жүні жиі түсіп кетеді, сиырлардың түсік тастауы, сүттің төмендеуі байқалады.

Диагноз. Аралық иелердегі ларвальды эхинококкозға өмірлік диагноз флюороскопия және рентгенография, тері ішілік аллергиялық сынақ (эхинококк көпіршігінен стерильді алынған жергілікті сұйықтық), серологиялық реакциялар: РСкП, РНГА, РИФ және т.б. аутопсия кезінде анықтау арқылы аралық иелердегі эхинококкоздың өлімнен кейінгі диагностикасы паразиттер локализацияланған жерлерде ерекше қиындықтар туғызбайды.

Ларвальды эхинококкозбен жануарларды емдеу әлі әзірленбеген. Қой эхинококкозында мебендазолдың тиімді екендігі туралы мәліметтер бар (0,2 г/кг 48 сағат аралығымен үш рет).

Алдын алу және бақылау шаралары. Эхинококкоздың алдын алу үшін иттерді сою алаңдарында, жануарлардың мәйіттерін ашу және көму орындарына жібермеу керек. Иттерге ұрып-соғу мен ауладағы жануарларды союдың зиянсыз қалдықтарын беруге тыйым салу. Барлық иттер тоқсанына бір рет міндетті профилактикалық дегельминтизациядан өтуі керек. Аңшылық иттерді аң аулау маусымында әр 1,5 ай сайын дегельминтизациялау қажет.

Қызметтік иттерді желтоқсаннан сәуірге дейін әр 2 ай сайын, мамырдан қарашаға дейін – 45 күннен кейін дегельминтизациялау керек.